Weksel to jeden z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych papierów wartościowych, który pełni istotną funkcję w obrocie gospodarczym. Funkcjonuje jako instrument płatniczy oraz skuteczne zabezpieczenie wierzytelności. W polskim prawie rozróżniamy dwa podstawowe rodzaje weksli: własny i trasowany. Choć służą podobnym celom, ich konstrukcja prawna, zastosowanie i sposób realizacji znacząco się różnią. W niniejszym artykule przybliżymy charakterystykę obu typów weksli, wskazując na kluczowe różnice między nimi oraz ich praktyczne zastosowanie w obrocie gospodarczym.
Czym jest weksel i jego podstawy prawne
Weksel to dokument sporządzony w ściśle określonej formie, zawierający bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej sumy pieniężnej w oznaczonym terminie i miejscu. W Polsce kwestie związane z wekslami reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe, która mimo upływu lat pozostaje aktualnym i skutecznym aktem prawnym.
Weksel to papier wartościowy, który stwierdza zobowiązanie wystawcy (lub wskazanej przez niego osoby) do bezwarunkowej zapłaty określonej sumy pieniężnej w oznaczonym terminie i miejscu na rzecz uprawnionego posiadacza weksla.
Prawo wekslowe określa ścisłe wymogi formalne, których niespełnienie może skutkować nieważnością dokumentu jako weksla. Charakterystyczną cechą weksla jest jego abstrakcyjność – zobowiązanie wekslowe jest oderwane od przyczyny jego wystawienia (tzw. causa), co czyni go szczególnie pewnym i pożądanym instrumentem w obrocie gospodarczym.
Weksel własny – charakterystyka i elementy
Weksel własny (nazywany także prostym lub sola) to dokument, w którym wystawca zobowiązuje się bezwarunkowo zapłacić określoną sumę pieniężną osobie wymienionej w wekslu (remitentowi) lub okazicielowi weksla.
Zgodnie z art. 101 Prawa wekslowego, weksel własny musi zawierać następujące elementy:
- Nazwę „weksel” w tekście dokumentu (w języku, w jakim go wystawiono)
- Bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty określonej sumy pieniężnej
- Oznaczenie terminu płatności
- Oznaczenie miejsca płatności
- Nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana (remitenta)
- Oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla
- Podpis wystawcy
Typowa formuła weksla własnego brzmi: „Za ten weksel własny zapłacę… (kwota)… dnia… (termin)… na zlecenie… (remitent)…”.
W wekslu własnym występują dwie strony: wystawca (dłużnik) i remitent (wierzyciel). Wystawca weksla własnego jest głównym dłużnikiem wekslowym, bezpośrednio zobowiązanym do zapłaty sumy wekslowej.
Weksel trasowany – charakterystyka i elementy
Weksel trasowany (nazywany także ciągnionym lub tratą) to dokument, w którym wystawca poleca osobie trzeciej (trasatowi) zapłacenie określonej sumy pieniężnej osobie wymienionej w wekslu (remitentowi) lub okazicielowi weksla.
Elementy konieczne weksla trasowanego zgodnie z art. 1 Prawa wekslowego to:
- Nazwa „weksel” w tekście dokumentu
- Bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej
- Nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata)
- Oznaczenie terminu płatności
- Oznaczenie miejsca płatności
- Nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana (remitenta)
- Oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla
- Podpis wystawcy
Typowa formuła weksla trasowanego brzmi: „Za ten weksel trasowany zapłać Pan… (trasat)… kwotę… dnia… na zlecenie… (remitent)…”.
W wekslu trasowanym występują trzy strony:
- Wystawca (trasant) – osoba, która wystawia weksel
- Trasat – osoba, do której skierowane jest polecenie zapłaty
- Remitent – osoba uprawniona do otrzymania zapłaty
Kluczowym elementem weksla trasowanego jest akceptacja (przyjęcie) przez trasata. Dopiero po akceptacji trasat staje się głównym dłużnikiem wekslowym. Bez akceptacji trasat nie jest zobowiązany do zapłaty sumy wekslowej.
Kluczowe różnice między wekslem własnym a trasowanym
Najważniejsze różnice między oboma rodzajami weksli można ująć w następujących punktach:
Konstrukcja prawna i liczba stron
– Weksel własny: Zawiera przyrzeczenie zapłaty przez wystawcę. Występują dwie strony: wystawca (dłużnik) i remitent (wierzyciel).
– Weksel trasowany: Zawiera polecenie zapłaty skierowane do trasata. Występują trzy strony: wystawca (trasant), trasat (potencjalny dłużnik) i remitent (wierzyciel).
Odpowiedzialność za zapłatę
– Weksel własny: Wystawca jest głównym i bezpośrednim dłużnikiem wekslowym od momentu wystawienia dokumentu.
– Weksel trasowany: Głównym dłużnikiem staje się trasat, ale dopiero po akceptacji weksla. Przed akceptacją trasat nie jest zobowiązany do zapłaty, a odpowiedzialność ponosi wystawca.
Akceptacja
– Weksel własny: Nie wymaga akceptacji, ponieważ wystawca od razu zobowiązuje się do zapłaty.
– Weksel trasowany: Wymaga akceptacji przez trasata, aby ten stał się zobowiązany do zapłaty. Akceptacja następuje zwykle poprzez umieszczenie słowa „przyjmuję” lub podobnego oraz podpisu trasata na wekslu.
Praktyczne zastosowanie weksli w obrocie gospodarczym
Oba rodzaje weksli znajdują szerokie zastosowanie w praktyce gospodarczej, choć w różnych kontekstach:
Zastosowanie weksla własnego
- Zabezpieczenie kredytów i pożyczek – najczęściej w formie weksla in blanco (niewypełnionego), który może zostać uzupełniony przez wierzyciela w przypadku niespłacenia zobowiązania.
- Rozłożenie płatności na raty – wystawienie serii weksli własnych z różnymi terminami płatności umożliwia elastyczne zarządzanie spłatą zobowiązań.
- Zabezpieczenie umów handlowych – jako gwarancja zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi, szczególnie w przypadku odroczonych płatności.
- Potwierdzenie istnienia zadłużenia – weksel może pełnić funkcję dowodową w przypadku sporów, ułatwiając dochodzenie roszczeń.
Ze względu na prostotę konstrukcji i bezpośrednią odpowiedzialność wystawcy, weksel własny jest zdecydowanie częściej stosowany w polskiej praktyce gospodarczej.
Zastosowanie weksla trasowanego
- Finansowanie handlu międzynarodowego – jako instrument rozliczeniowy w transakcjach eksportowo-importowych, gdzie występuje większa liczba podmiotów.
- Kredyt kupiecki – umożliwia dostawcy otrzymanie zapłaty od banku przed terminem płatności poprzez dyskonto weksla.
- Finansowanie łańcucha dostaw – szczególnie w złożonych relacjach handlowych z udziałem wielu podmiotów, gdzie przepływ środków musi być odpowiednio zabezpieczony.
- Akredytywa dokumentowa – jako element zabezpieczenia transakcji w handlu międzynarodowym, zwiększający bezpieczeństwo obrotu.
Weksel trasowany, ze względu na bardziej złożoną konstrukcję i konieczność akceptacji, jest rzadziej stosowany w polskiej praktyce gospodarczej, choć odgrywa istotną rolę w handlu międzynarodowym.
Weksel in blanco to szczególna forma weksla (zarówno własnego, jak i trasowanego), w którym celowo pozostawiono niewypełnione niektóre elementy. Uzupełnienie tych elementów następuje zgodnie z zawartym porozumieniem (deklaracją wekslową) między wystawcą a remitentem.
Wybór odpowiedniego rodzaju weksla powinien być dostosowany do konkretnej sytuacji gospodarczej i celu, jakiemu ma służyć. W przypadku prostych relacji dwustronnych najczęściej stosowany jest weksel własny, natomiast w bardziej złożonych relacjach handlowych, szczególnie międzynarodowych, zastosowanie znajduje weksel trasowany. Niezależnie od wybranego rodzaju, weksel pozostaje jednym z najbardziej skutecznych instrumentów zabezpieczenia i realizacji zobowiązań finansowych w obrocie gospodarczym.